ატრაქცია

დაკითხვის პროცესში გამომძიებლებს ხშირად სჭირდებათ მიიღონ ინფორმაცია იმ ადამიანებისგან, რომლებსაც პირიქით, ინფორმაციის მიწოდება არ სურთ (დამნაშავის შემთხვევაში), არ ენდობიან გამომძიებელს  ან უბრალოდ არ არიან განწყობილნი ილაპარაკონ (მოწმის და დაზარალებულის შემთხვევებში). ასეთ დროს გამომძიებლებს სჭირდებათ გარკვეული ტექნიკების გამოყენება რათა აალაპარაკონ ისინი, სჭირდებათ მათი სიმპათიის და ნდობის მოპოვება.

ურთიერთობები პირველ ეტაპზე წარმოადგენს უბრალოდ სიმპათიის ან ანტიპათიის გრძნობას სხვა ადამიანის მიმართ. პიროვნებათაშორისი ემოციონალური ურთიერთობა აქ მინიმალურ დონეზეა გამოხატული და შეიძლება ითქვას, რომ ემოციონალური ურთიერთობების განვითარების პირველ ეტაპზე უმთავრეს როლს ატრაქცია, ანუ მიზიდულობა თამაშობს.

ერთი ადამიანის მიერ მეორისდამი სიმპათიის ან ანტიპათიის განმსაზღვრელ უმთავრეს ფაქტორებად ითვლება მისი გარეგნული მონაცემები, სოციალურ-დემოგრაფიული მახასიათებლები და ადამიანის ქცევითი პატერნები.

ადამიანს შეხედულება სხვა ადამიანის შესახებ გაცნობის პირველ წამებში უყალიბდება, მიუხედავად იმისა, რომ მასზე ინფორმაცია არ გააჩნია. როდესაც ადამიანი პირველად ხედავს ადამიანს და არ აქვს მასზე არანაირი ინფორმაცია, იგი ცდილობს „გამოიცნოს“ მისი პიროვნული მახასიათებლები, მისი სოციალური სტატუსი და ჩამოიყალიბოს გარკვეული წარმოდგენა მის შესახებ გარეგნული მახასიათებლების და გარკვეული ატრიბუტების მიხედვით. იგი ეძებს მისთვის ნაცნობ დეტალებს, მსგავსებებს და განსხვავებებს. ამის გამოყენება დაკითხვისას შეიძლება თუ ჩვენ გავაკონტროლებთ იმას, თუ რას დაინახავს დასაკითხი პირი ან ბრალდებული.

შესაბამისად, ურთიერთობის პირველ ეტაპებზე სხვაზე გავლენის მოსახდენად უნდა გამოვიყენოთ ის მახასიათებლები, რომელებიც აშკარაა და არ საჭიროებს დიდ დროს მათ გასაანაიზებლად. ესენია: სოციალურ- დემოგრაფიული მიკუთნებულობის და სოციალური სტატუსის აღმნიშვნელი სიმბოლოები. ასევე ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ადამიანის გარეგნობა და ფიზიკური  მიმზიდველობა. შეფასებაზე გავლენას ახდენს შემფასებლის სქესი  და ამ ადამიანებს შორის ნაცნობობა (მათ, ვისაც ვიცნობთ, უფრო მაღალ შეფასებებს ვაძლევთ). 

ფიზიკური მიმზიდველობა

სოციალურ ფსიქოლოგიაში მრავალი კვლევაა ჩატარებული ფიზიკურ მიმზიდველობასა და მოწონება/ატრაქციას შორის კავშირზე.

ადამიანები უპირატესობას ფიზიკურად მიმზიდველ ადამიანებს ანიჭებენ. კვლევებით დადასტურდა, რომ ჩვენ ლამაზი ადამიანების მიმართ უფრო ლოიალურები, ემპათიურები და დამთმობები ვხდებით.

ერთ-ერთ კვლევაში მონაწილეებს სთხოვდნენ შეეფასებინათ ფოტოზე გამოსახული ადამიანის თვისებები. აღმოჩნდა, რომ კარგი გარეგნობის ადამიანებს ქალებიც და კაცებიც ავტომატურად მივაწერდნენ დადებით თვისებებს, როგორიცაა: ნიჭიერება, კეთილშობილება, წარმატებულობა, ინტელექტუალურობა, ნაკლებად მიმზიდველებს კი უფრო უარყოფითად აფასებდნენ.

სხვა ექსპერიმენტში, ადამიანთა ჯგუფს აჩვენებდნენ ადამიანის ფოტოს და ეუბნებოდნენ მის მიერ ჩადენილი ცუდი საქციელის შესახებ. მათ უნდა შეეფასებინათ ფოტოზე ნაჩვენები ადამიანის პიროვნული თვისებები და განესაზღვრათ მისთვის სასჯელის სიმძიმე. აღმოჩნდა რომ, ყველა ასაკობრივ ჯგუფში, უფრო მკაცრად „სჯიდნენ“ და უფრო უარყოფით თვისებებს მიაწერდნენ ნაკლებად მიმზიდველ ადამიანებს, როდესაც უფრო ლამაზი გარეგნობის ადამიანები ნაკლები სიმძიმის სასჯელს იღებდნენ.

ასევე ხდება სასამართლო სისტემებშიც. აღმოჩნდა, რომ მიმზიდველ მამაკაცებს, რომლებმაც რაიმე კანონი დარღვიეს,  უფრო ნაკლებ ჯარიმებს უწერდნენ, ვიდრე არამიმზიდველებს. აღსანიშნავია ისიც, რომ ეს ტენდენცია - ნაკლებად მკაცრად შევაფასოთ მიმზიდველი გარეგნობის ადამიანები საპირისპიროთი იცვლება, თუ იგი ცდილობს საკუთარი სილამაზის გამოყენებით მიაღწიოს საკუთარ მიზნებს ან ვერ ახერხებს საკუთარი საქციელისთვის დამაჯერებელი გამართლების მოფიქრებას.

ადამიანის ფიზიკური მიმზიდველობისა და სილამაზის შეფასებაზე გავლენას ახდენს მისი შესაბამისობა იმ სოციალურ გარემოში გავრცელებულ სტანდარტებთან, რომელშიც ეს ადამიანი ცხოვრობს. ასევე აღსანიშნავია ის, რომ ადამიანები ხშირად ფიზიკურად მიმზიდველი ადამიანებს არჩევენ, მაშინაც კი, როდესაც არ აპირებენ მათთან  კომუნიკაციის ხანგრძლივად შენარჩუნებას.  მიუხედავად იმისა, რომ სილამაზის და მიმზიდველობის სტანდარტები სხვადასხვა ქვეყნებში განსხვავებულია, კულტურათაშორისმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ყველა ცნობილ კულტურაში მამაკაცების მიმზიდველობა დამოკიდებულია მის სიმაღლესა და განვითარებულ კუნთებზე; ასევე ის, რომ მამაკაცი აუცილებად უფრო მაღალი უნდა იყოს ქალზე.

ლესლი ზებროვიტცმა და მისი კოლეგებმა აღმოაჩინეს, რომ ქალებიც და კაცებსიც უპირატესობას ანიჭებენ სახეებს, რომლებსაც აქვთ „ახალგაზრდული მახასიათებლები“ (ან ბავშვური) (Zebrowitz, 1996). ეს მახასიათებლებია: დიდი, მომრგვალებული და ფართოდ დასმული თვალები, პატარა ცხვირი და ნიკაპი, მკვეთრად გამოხატული ლოყები და ფართე შუბლი. ზებროვიტცმა აღმოაჩინა, რომ „ახალგაზრდული მახასიათებლების“ მქონე ადამიანები უფრო მეტ მოწონებას იმსახურებენ: ისინი აღიქმებიან, როგორც უფრო თბილები, პატიოსნები. მშობლები ასეთი სახის მქონე ბავშვებს ნაკლებად სჯიან, ხოლო ზრდასტულები ნაკლებ ფულად ჯარიმებს იხდიან სასამართლოში (Zebrowitz & McDonald, 1991). თუმცა, ასეთი ბავშვური სახის მქონე ადამიანებს ასევე აღიქვამენ ნაკლებად კომპეტენტურად ვიდრე მათი უფრო ზრდასრული გარეგნობის მქონე კოლეგები (Zebrowitz & Montpare, 2005).

გარდა ფიზიკური მიმზიდველობისა, ატრაქციაზე გავლენას ახდენს მისი ობიექტის სხვა მახასიათებლებიც, როგორებიცაა ადამიანის სოციალური მახასიათებლები, განათლება, პროფესია და სტატუსი. ძირითადად ატრაქცია დამოკიდებულია ადამიანის დადებით მახასიათებლებზე, თუმცა ადამიანის ზედმეტად გამოხატული „დადებითობა“ მკვეთრად ამცირებს მის მიმართ ატრაქციას.

მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები ხშირად უპირატესობას ანიჭებენ უფრო მიმზიველ და მაღალი სტატუსის მქონე ადამიანებს, აღმოჩნდა რომ ადამიანთა უმრავლესობას ურჩევნია ურთიერთობისთვის აირჩიოს იმავე დონის სილამაზის და მსგავსი სოციალური სტატუსის მქონე ადამიანები, რომლებსაც აქვთ მსგავსი ცხოვრებისეული გამოცდილება და იზიარებენ მათ შეხედულებებს. რესპოდენტების უმრავლესობა ამბობდნენ, რომ  მსგავს სხვასთან ურთიერთობისას ნაკლებად გრძნობენ საფრთხეს და მათ ერთმანეთის უკეთესად ესმით.მსგავსი სხვების არჩევა შეიძლება აიხსნას  ფსიქოლოგიური უსაფრთხოების და კომფორტული ურთიერთობის მიღწევის სურვილით და ასევე ადამიანის სურვილით მიიღოს სხვებთან კარგი ურთიერთობის დამყარების გარანტია.

მსგავსება

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი არის მსგავსება: ჩვენ მოგვწონს ადამიანები, რომლებიც არიან ჩვენი მსგავსნი. ეს შეიძლება იყოს მსგავსება ინტერესებში, შეხედულებებში, პიროვნულ თვისებებში, ცხოვრების წესსში ან უფრო ზედაპირული მსგავსება - გარეგნობაში, ქცევაში, ჩაცმის სტილში.

ერთ–ერთი კვლევა ადასტურებს, რომ ჩვენ უფრო მოგვწონს და ვეხმარებით იმ ადამიანებს ვისაც ჩვენნაირ სტილში აცვიათ. ექსპერიმენტი სტუდენტებზე ჩატარდა 1970 წელს. ექსპერიმენტატორი მიდიოდა მათთან და სთოვდა 10 ცენტიანს რომ დაერეკა ტელეფონის ჯიხურიდან. აქედან ნახევარ შემთხვევაში მას ჰიპურ სტილში ეცვა, ხოლო დანარჩენ შემთხვევებში - ჩვეულებრივად. აღმოჩნდა, რომ როდესაც ექსპერიმენტატორი ისეთივე სტილსი იყო ჩაცმული როგორშიც სტუდენტი, (მაგალითად თუ სტუდენტს ჰიპურ სტილში ეცვა და ასევე ეცვა ექსპერიმენტატორსაც) ამ შემთხვევაში დახმარების რაოდენობა ბევრად მეტი იყო ვიდრე იმ შემთხვევაში, როდესაც ექსპერიმენტატორს განსხვავებულად ეცვა.

კიდევ ერთი, სადაზღვეო კომპანიებში ჩატარებული კვლევის მიხედვით, კლიენტი უფრო ხშირად ყიდულობდა დაზღვევას იმ გამყიდველისგან, რომელიც რაიმე ასპექტში იყო მისი მსგავსი: იყო მისი ასაკის, ჰქონდა მისნაირი რელიგიური და პოლიტიკური შეხედულებები ან  ჰგავდა თუნდაც იმით, რომ სიგარეტს ეწეოდა.

არანაკლებ საინტერესოა დ. ბირნის მიერ ჩატარებული ექსპერიმენტიც, რომელიც აჩვენებს თუ რამდენაც მინიმალური მსგავსებაა საჭირო, რომ გამოვიწვიოთ სრულიად უცნობი ადამანის მოწონება: ექსპერიმენტის პირველ ეტაპზე ზომავდნენ ცდისპირების ატიტუდებს სხვადასხვა ობიექტებთან მიმართებაში, შემდეგ ეტაპზე მას აჩვენებდნენ სხვა (გამოგონილი) ადამიანის მიერ შევსებულ იგივე კითხვარს და ბოლოს ზომავდნენ ამ მეორე კითხვარის შემვსები ადამიანის მიმართ მისი ატრაქციის დონეს. შედეგებმა აჩვენა, რომ მსგავსი პასუხების რაოდენობასა და ამ ადამიანის მიმართ ატრაქციის დონეს შორის პირდაპირპროპორციული კავშირია. ამ შემთხვევაში ატრაქციის ერთადერთი დეტერმინანტი არის დამთხვევების რაოდენობა და არა მათი მნიშვნელობა  ან ღირებულება ცდისპირისთვის. თუმცა გასათვალისწინებელია ის, რომ ამ ექსპერიმენტში არ არის არანაირი კომუნიკაცია ადამიანებს შორის. სრულიად უცნობი ადამიანების შემთხვევაში, ნამდვილად უბრალო თანხვედრა უმნიშვნელო ატიტუდებშიც იწვევს მოწონებას, თუმცა ასეთი შედეგი შეიძლება იყოს მხოლოდ ურთიერთობების საწყის ეტაპებზე, რადგან კომუნიკაციის გაღრმავებასთან ერთად უფრო მნიშვნელოვანი გახდება მსგავსება კონკრეტული ადამიანისთვის მნიშვნელოვან ასპექტებში; ასევე, მსგავსება ზოგად საკითხებში უფრო ძლიერ დადებით ზემოქმედებას ახდენს ატრაქციაზე, ვიდრე ვიწრო და კონკრეტულ საკითხებში.

მსგავსება ამარტივებს კომუნიკაციას სხვა ადამიანებთან. მსგავსება გარეგნობაში - იწვევს მოწონებას, მსგავსება საერთო ინტერესებში - ჩნდება სალაპარაკო თემა, მსგავსება ატიტუდებში - ასევე იწვევს მოწონებას. 

მსგავსების გამოყენება ძალიან ეფექტური შეიძლება იყოს დაკითვის/გამოკითხვის დროს, თუ მას სწორად გამოვიყენებთ. ადამიანებს მოსწონთ მათი მსგავსი ადამიანები, უფრო არიან მიდრეკილნი მათ დაეხმარონ და უფრო თავისუფლად და გახსნილად შეიძლება ისაუბრონ, რადგან ჩნდება განცდა, რომ ეს ადამიანი არის ჩემნაირი, იგი უფრო კარგად გამიგებს ვიდრე სხვა. ამიტომ კონტაქტის დამყარების ეტაპზე რაიმე საერთოს პოვნა და 1 წუთი ამ საერთოზე საუბარი უკვე შედეგის მომცემი იქნება, ეს მსგავსება სასურველია იყოს რეალური, რათა საუბარი ამ თემაზე ბუნებრივი იყოს, თუმცა მისი გამოგონებაც შესაძლებელია. (აქ გასათვალისწინებელია ის, რომ ეს საერთო რამე არ უნდა იყოს რაიმე უარყოფითი). მაგალითად: თუ გვინდა ვინმეს თავი მოვაწონოთ, პირველ რიგში უნდა შევეცადოთ რაიმე საერთო ვიპოვოთ მასთან. თუ აღმოჩნდა, რომ ვთქვათ მას უყვარს ქალაქარეთ წასვლა და ეს ლაპარაკის დროს წამოსცდა, მაშინ ჩვენც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენც გვიყვარს ქალაქგარეთ სიარული და როცა შესაძლებლობა გვაქვს აუცილებლად მივდივართ ხოლმე ლაშქრობებზე.

კომპეტენტურობა

ჩვენ მოგვწონს ის ადამიანები, რომლებსაც კარგად აქვთ განვითარებული სხვადასხვა უნარები, აქვთ ცოდნა გარკვეულ საკითხებთან დაკავშირებით, არიან წარმატებულები, თავისი საქმის კარგი მცოდნეები; ერთი სიტყვით რომ ვთქვათ არიან კომპეტენტურები. ასეთი ადამიანები განსაკუთრებით მაშინ მოგვწონს, როდესაც მათთან ერთად გვიწევს მუშაობა ან მათ მივმართავთ დახმარებისთვის.

ე. არონსონის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ, ასევე აჩვენა რომ ჩვენ უფრო მოგვწონს კომპეტენტური ადამიანები: ცდისპირების 4 ჯგუფს აჩვენებდნენ ერთი და იგივე ადამიანის ინტერვიუს ვიდეოჩანაწერს, საუბრისას მას ინტერვიუერი უსვამდა კითხვებს მისი ბიოგრაფიიდან, მიღწევებზე, აკადემიურ მიღწევებზე და კიდევ რამდენიმე კითხვას, რომლებსაც ძირითადად ვიქტორინებზე უსვამენ ხოლმე. პირველ შემთხვევაში რესპოდენტის პასუხების 82% იყო სწორი. მეორე ჯგუფს აჩვენებდნენ ამავე ჩანაწერს, ოღონდ სხვა ტექსტით (აქ პასუხების მხოლოდ 30% იყო სწორი). მესამე და მეოთხე შემთხვევაში ცდისპირებს აჩვენებდნენ პირველი და მეორე ჩანაწერების იდენტურ ვიდეოს 1 განსხვავებით - რესპოდენტი ინტერვიუს ბოლოს შემთხვევით გადაისხავდა ყავას და ამბობდა „ოჰ ღმერთო, ყავა ახალ კოსტუმზე გადავისხი“. აღმოჩნდა რომ კომპეტენტურ ადამიანს უფრო დადებითად აფასებდნენ, და ამასთან ერთად, იმ შემთხვევაში თუ იგი ყავას გადაისხამდა - კიდევ უფრო მეტ მოწონებას იმსახურებდა.

ეს იმიტომ, რომ ზედმეტად მაღალი კომპეტენტურობის დონე ხშირად იწვევს სხვების თვითშეფასების დაწევას, შფოთვის დონის გაზრდას და შედეგად - მასთან ურთიერთობისგან თავის არიდების მცდელობას. ამიტომ მათი არა-იდეალურიბის აღმოჩენისას ისინი უფრო მოგვწონან.

არავერბალური კომუნიკაცია

ატრაქციაზე ასევე დიდ გავლენას ახდენს ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის ზოგი ასპექტი: ღიმილი, თვალებში ყურება საუბრისას, ხმის ტონი და ტემბრი.

დადგენილია რომ კომუნიკაციის 65%-ს სწორედ არავერბალური კომუნიკაცია შეადგენს. ხოლო ვერბალური მხოლოდ 35% ია. უფრო დეტალურად რომ დავყოთ, აღმოჩნდება, რომ  სიტყვები მხოლოდ 7%-ს შეადგენს, არავერბალური: ჟესტები, მიმიკა, პოზა 55%-ს ხოლო ხმოვანი სიგნალები 38%ს.

არავერბალური ინფორმაცია ყოველთვის თან ახლავს ვერბალურს. კომუნიკაცია წარმატებული რომ იყოს, ჩვენს მიერ ნათქვამი სიტყვები უნდა ემთხვეოდეს იმას, თუ რას ამბობს ჩვენი სხეული.      მაგალითად, თუ კომუნიკატორი ამბობს ერთს, ხოლო მის სახეზე კი მეორე აღიბეჩდა, მაშინ ურთიერთობა სიმყარეს კარგავს. (ინფორმაციის მიმღები ადამიანი კი არაცნობიერად არავერბალურ სიგნალებს უფრო ენდობა).

კომუნიკაციის პროცესში მნიშვნელოვანია მოსაუბრეს ვუყუროთ თვალებში და პერიოდულად თავი ვუქნიოთ იმის ნიშნად, რომ ჩვენ მას ვუსმენთ და გვესმის მათი ნათქვამის შინაარსი. თუ თვალით კონტაქტი არ დამყარდა დიდი ალბათობით მოსაუბრე უკმაოფილო დარჩება და რაღა თქმა უნდა მის მოწონებას ის ადამიანი, რომელიც მისი აზრით არ უსმენს - ვერ დაიმსახურებს. შედეგად შეიძლება იგი საერთოდაც აღარ შემოვიდეს კონტაქტში და არ მოგვაწოდოს ის ინფორმაცია, რომელიც გვჭირდება.

მზერა შეგვიძლია დავაჯგუფოდ სამად მისი ტიპის მიხედვით: ეს შეიძლება იყოს საქმიანი, ანუ ფორმალური მზერა: წარმოიდგინეთ რომ იმ ადამიაის სახეზე, რომელსაც ელაპარაკებით არის გამოსახული სამკუთხედი თვალბსა და შუბლზე. თუ  თქვენი მზერა ამ სამკუთხედის ფარგლებში იქნება მოქცეული - თქვენ საქმიანი და სერიოზული ადამიანის შთაბეჭდილებას დატოვებთ. თუ თქვენი მზერა თვალების დონის ქვემოთაა მოთავსებული, ეს მეგობრულ ატმოსფერას ქმნის. ინტიმური  მზერა  მოძრაობს თვალების დონიდან ქვევით (- ნიკაპამდე ან უფრო ქვევით), იგი გამოხატავს ადამიანით დაინტერესებას.

ასევე, მოწონების დამსახურება შესაძლებელია ეგრედწოდებული „სარკის ეფექტის“ გამოყენებით, რომლის დროსაც ჩვენ საუბრისას ვიმეორებთ მოსაუბრის პოზას და მიმიკას. ეს ხშირად აღიქმება როგორც დაინტერესება ან თანხმობა.

ღიმილი ასევე პოზიტიურად მოქმედებს მოწონებაზე, თუმცა უნდა გვახსოვდეს, რომ  ნამდვილი ღიმილი მხოლოდ რამოდენიმე წამის განმავლობაში რჩება სახეზეზე და მუდმივად მისმა სახეზე გაჩერებამ შეიძლება საწინააღმდეგო შედეგი გამოიღოს.

სიმპათია და ურთიერთქმედება

ემოციური ურთიერთობები განისაზღვრება, როგორც კომუნიკაციის, ასევე მრავალი სიტუაციური ფაქტორის ერთეულად. სიტუაციის ისეთი არაფსიქოლოგიური მახასიათებლებიც კი როგორიცაა მაგალითად ოთახის სიმჭიდროვე, მნიჩვნელოვან გავლენას ახდენენ სიმპათიის ჩამოყალიბებაზე. რიგი ნაშროემები აჩვენებდა, რომ არსებობდა ორივე პარამეტრის ოპტიმალური დიაპაზონი, რომელიც სხვა ფაქტორებთან ერთად უზრუნვცელყოფდა მაქსიმალურ ატრაქციას ობიექტის მიმართ. ამის ყველაზე ადეკვატური მაგალითი არის ის, რომ ადამიანი რომელიც იმყოფება კომფორტულ გარემოში მიდრეკილია უფრო პოზიტიურად განეწყოს სხვა ადამიანების მიმართ.

სხვა ფაქტორებთან შედარებით ემოციური ურთიერთობის გაღვივებას ხელს უწყობს სივრცითი სიახლოვე მოსაუბრეებს შორის. უამრავი მონაცემი მოწმობს იმაზე, რომ რაც უფრო მცირეა მანძილი ადამიანებს შორის, მით უფრო მეტია ალბათობა რომ მათ შორის გაჩნდება მიზიდულობა.

ნაჩვენებია მაგალითად ის, რომ სიმპათია სასწავლო ჯგუფის წევრებს შორის მნიშვნელოვნად არის დაკავშირებული იმაზე რამდენად ახლოს ზიან ისინი ერთმანეთთან, როგორ არის განლაგებული მათი საწოლები საერთო საცხოვრებელში და ა.შ.

ამ დამოკიდებულების ახსნა, როგორც ჩანს იმაში მდგომარეობს, რომ სივრცითი სიახლოვე სხვა დამიანთან ხელს უწყობს მასზე ინფორმაციის მიღებას,  ანუ ხელს უწყობს მასთან ურთოერთობას. ურტიერთობის სიხშირე  კი ხელს უწყობს ატრაქციის გჩენას.

თუმცა ურთიერთობის პროცესში ჩვენ ვიღებთ არა მხოლოდ პოზიტიურ არამედ ნეგატიურ ინფორმაციასაც ერთმანეთის შესახებ, ინტენსიურს კონტაქტს შეუძლია წარმოშვას როგორს დადებითი შეხედულება ასევე უარყოფითი განცდებიც. ასე, მსხვერპლის 40% რომელიც აშშ-ში ხდება ხდებიამ დამნაშავეთა ოჯახის წევრები, - მაქსიმალურ სიძულილს, როგორც მაქსიმალურ სიყვარულს იწვევენ არა უცხოები, არამედ ისინი, ვისთანაც ჩვენ მუდმივად ვურთიერთობთ. მიუხედავად ამისა, ინტერსიფიკაციის დროს უფრო მეტად ხდება სიმპათიის ჩამოყალიბება ვიდრე  აგრესიულობის.

აუცილებელია იმის აღნიშვნაც, რომ „ეკოლოგიური“ მახასიათებლები ახდენენ ასეთ დიდ გავლენას ემოციურ ურთიერთობაზე მხოლოდ ურთიერთობის პირვცელ ეტაპზე. შემდეგ ეტაპზე. შემდეგ ეტაპებზე  - სიტუაცია იცვლება. პირველ რიგში, თვითონ ეკოლოგიური მახასიათებლები ნაწილობრივ ხდებიან არა შემთხვევიები არამედ თავისუფალი არჩევანის შედეგებად, მაგალითად შეიძლება შეიცვალო ადგილი ისე, რომ ახლოს იყო იმასთან ვინც მოგწონს. ასევცე გარკვეული „ეკოლოგიური“ მახასიათებლები რომლებიც ხელს უწყობენ უტღიეტღობის ჩამოსაყალიბებლად საკმარისი აღარ ხდება ატრაქციისთვის და ყველაზე კარგი და კომფორტული გარემოც კი არ არის გარანტი სტაბილური ურთიერთობის.

ორი ადამიანის ურთიერთობაზე  ასევე დიდ გავლენას ახდენს მისი კონკურენტული და კოოპერატიური მახასიატებელი. მკვეთრად გამოხატული კონკურენტული მახასიათებელი. მრავალი შედეგი სოციალური ფსიქოლოგიაში მოწმობენ, რომ თანამშრომლობა ხელს უწყობს არაქციის ზრდას, კონკურენცია კი მის კლებას.

თუკი ორი ადამიანის ურთიერთობის სტრუქტურას მივმართავთ, მაშინ ერთი შეხედვით აქ ყველაფერი გასაგებია. ჯერ კიდევ არისტოტელე ამბობდა, რომ ადამიანებს უყვართ ისინი, ვინც მათ უკეთებს სიკეთეს და ზრუნავს მათზე. ატრაქცია ამ გზით ყალიბდება კარგი მოპყრობის საპასუხოდ და პირიქით.

რეალურ მოკლეხნიან ურთიერთობაში ძირითადად ყურადღება ეთმობა ერთი ადამიანის მიერ მეორე ადამიანისადმი გამოვლენილ ვერბალურ და არავერბალურ ნიშნებს. და ამ დროს ჩვენ გვიყალიბდება ამ ადამიანისადმი ატრაქციის განცდა  იმის გამო, რომ  ის ავლენს პოზიტიურ დამოკიდებულებას ჩვენდამი, ან იმის გამო, რომ ამ ადამიანისადმი ჩვენ განვიცდით ატრაქციას მისი ქმედების დეკოდირებას ვცახდენთ იმგვცარად, რომ ვახდენთ მისი ქმედებების დადებით შეფასებას. ექსპერიმენტალური მონაცემები გვაჩვენებს, რომ ერთდროულად მოქმედებს ორივე სახის ზემოქმედება.

მხარდაჭერის მიღებისას, როგორც ჩანს, ხდება ერთგვარი გენერალიზაცია, პოზიტიური ურტიური დამკიდებულების  გადატანა მასზე ვინც მას ახდენს. ეს განსაკურებით ნათლად ჩანს ბავშვებთან მაგ. „ნიკა არის კარგი იმიტომ, რომ მთხოვნის თავის სათამაშოებს“

თუმცა მოქმედებენ სხვა კანკონზომერებებიც. მაგალითად, დახმარება ან სხვა სახის მხარდაჭერა ატრაქციას იწვევს არა მხოლოდ ამ მხარდაჭერის წყაროს ობიექტში მისი სუბიექტისადმი არამედ პირიქითაც, სუბიექტში ამ ობიექტის მიმართ, ამასთან ერთად მეორე შემთხვევაში ატრაქციის სიდიდე არის უფრო მეტი ვიდრე პირველთან.

ამგვარად, დ. კარნეგის პერეფრაზირებას მოვახდენთ და ვიტყვით, რომ იმისათვის რომ მოვწონოთ სხვა ადამიანს, მნიშვნელოვანია არა იმდენად მისთვის სამსახურის გაწევა  არამედ, გავაკეთოთ ისე, რომ მან გაგვიკეთოს ან იფიქტორს რომ გაგვიკეთა სიკეთე ჩვენ.

ატრაქციის ზრდა სუბიექტის მიერ მხარდამჭერი ობიექტის მიმართ წარმოიქმნება, როგორც ჩანს იმით, რომ ადამიანი ისწრაფვის კოგნიტური ბალანსის შენარჩუნებაში.

ემოციური რეაქცია დადებით ქმედებებზე სხვა ადამიანის მხრიდან განისაზღვრება არა იმდენად თავად ამ ქმედებებით, რამდენადაც იმით, თუ როგორ ინტერპრეტაციას ახდენს ობიექტი, რა მოტივებს მიაწერს მათ, რა სიბუექტური დდატვირთვცა აქვს მისთვის ამ ქმედებებს.

ამ გაგებით მნიშვნელოვანია, აღიქვცამს თუ არა ის ამ ქმედებებს როგორც მისდამი განკუთვნილს, რომელიც სუბიექტის მისდამი დამოკიდებულებას გამოხატავს, თუ უბრალოდ მისთვის დამახასიათებელ ქცევებად აღიქვამს. მეორე შემთხვევაში მეორე არამიანის ქცევებისადმი სენსიტიურობა  მკვეთრად ეცემა.

ურთიერთობა წყვილში და სხვა ადამიანებთან ურიერთობის კონტექსტში განსაზღვრავს პარტნიორის მიერ შენდამი დამოკიდებულების აღქმას როგორც სამართლიან, მორალური ნორმებისადმი შესაფერისს, ან არასამართლიანს, ამორალურს. ამასთან ერთად ხდება ამ ქცევების შედარება ხდება სხვა ადამიანებთან ურთიერთქმედებით. ანუ, იმასთან, როგორ სიგნალებს იღებს ის სხვებისგან, და ბოლოს სხვა ადამიანთან ურთიერთობის პატერნებით. თუ სიგნალების რაოდენობა, რომელსაც პარტნიორისგან მოდის სხვა ადამიანების მიმართ, არის უფრო მაღალი ვიდრე  სუბიექტის მიმართ, ატრაქცია არ ჩამოყალიბდება და შეიძლება სიძულვილითაც კი გადაიქცეს.

სუბიექტური შეფასების სიტემა იგება ასევე არსებული ქცევის შეფასებით იმასთან რაც სხვა პარტნიორთან გვაქსვ გამოცდილებაში.  ანალოგიურიურად, ადამიანის რეაქცია გარკვეული ინტენსივობის  განმეორებით პერცეპტულ სტიმულებზე, სტიმულების ჩვეული დონე აღიქმება როგორც ათვლის წერტილად.

არსებით შუამავალ გავლენას ატრაქციაზე  ახდენს ის თუ რომელი მოტივი ამოძრავებს სუბიექტს ალტრუისტული თუ ეგოისტური. იმ შემთხვევებში, როდესაც სიგნალი აღიქმება როგორც მანიპულაცია ატრაქცია კლებულობს.

მაშინაც კი, თუ მოვაშორებთ ურთიერთმედების კონტექსტს და  განვიხილავთ ცალკეული ქცევის აქტს, აქაც ატრაქცია არ არის ჩვეულებრივი რეაქცია სტიმულზე, ის განისაზღვრება არა მხოლოდ კონკრეტული ფრაზით ან ქმედებით, არამედ სუბიექტის ქცევით მთლიანობაში.

მნიშვნელოვანია ასევე, განსაკუთრებით ვერბალირ შეფასებაში, რამდენად სამართლიანად თვლის ადამიანი იმ შეფასებას რომელიც ის იღებს. თუ ის მიიჩნებს რომ არასათანადო დონეზე მოხდა მისი შეფასება, ასეთ შემთხვევებში ჩნდება უარყოფითი ემოციები. იმაზე უფრო მეტი შექების მიღების დროს კი, მიდრე სუბიექტი სამართლიანად მიიჩნევს, ამცირებს ატრაქციის დამოკიდებულებას სტიმულთან შედარებით.

აქ ჩნდება ერთი ფრიად მნიშვნელოვანი კითხვა: როდესაც ჩვენ ვამბობთ მაღალ ან დაბალ თვითშეფასებაზე, სუბიექტის რეაქციაზე პარტნიორის ქცევის სხვადასხვა ასპექტებზე, მისთვის ამა თუ იმ თვისებების მიწერით და ა.შ ჩვენ ფაქტიურად ვადასტუებთ სუბიექტის მიერ საკუთარი თვითცნობიერების საჭიროების აუცილებლობას. სწორედ ის გამოდის მთავარ როლში იმ მახასიათებლებიდან რომლებიც განაპირობებენ ემოციურ კავშირს ურთიერთქმედების პარამეტრებზე, იმ სტიმულების სიდიდის ჩათვლით, რომელიც სხვა ადამიანისგან მოდის.

სიმპათია და მისი სუბიექტის მახასიათებლები

 როგორც მეცნიერული, ასევე ყოფითი შეხედულები ემოიციურ ურთიერთობაში ხაზი ესმევა მის შედარებით დამოუკიდებლობას გარე პირობებისა, სპონტანურობისა, დეტერმინირებისა არა „გარე“ არამედ „შიგნიდანნ“. ამ კონტექსტში ცხადი ხდება, რომ ატრაქციის სუბიექტის თვისებები უნდა ახდენდეს გარკვეულ ზემოქმედებას მასზე. მაგრამ კვლევებმა აჩვენეს, რომ უმეტესობა პიროვნული თვისებებისა არ ახდენს მნიშვნელოვან  გავლენას ატრაქციაზე. ეს ეხება ხასიათის ისეთ მახასიატებლებს როგორიცაა ექსტრავერსია, ინტროვერსია, ნეიროტიციზმი, შფოთი და ა.შ.

თუ ასე ვთქვათ პიროვნული მახასიათებლები გავლენას ახდენენ ატრაქციაზე ძალლიან სუსტად, მაშინ თვითცნობიერების პარამეტრები მასზე საკმაოდ დიდ გავლენას ახდენენ. ყველაზე დიდ გავლენას ამ შემთხვევასი ახდენს თვითშეფასება - სუბიექტის დამოკიდებულება საკუთარი თავის მიმართ.

თუ დამოკიდებულებას საკუთარი თავის მიმართ გააჩნია გარკვეული ობიექტი - საკუთარი თავი, მაშინ სხვის მიმართ დამოკიდებულების ობიექტი შეიძლება იყოს სხვადასხვა. ეს ან ერთგვარი განზოგადებული სხვა არის, და ამ დროს შეისწავლება განზოგადებული შეხედულება ადამიანებზე, ან კონკრეტული ინდივიდი.

უნდა აღვნიშნოთ, რომ საკუთარი თავისადმი დამოკიდებულების და სხვებისადმი რეაქციის შესწავლა არის ერთადერთი შესაძლებლობა შევამოწმოთ როგორი ბიჰევიორული ან კოგნიტური მოდელები უფრო რელევანტურია ემოციური ურთიერთობის ფენომენთან.

მივმართოთ წინასწარმეტყველებებს, რომლებიც შეიძლება გაკეთდეს კოგნიტური და ბიჰევიორული მოდელების პოზიციიდან მაღალი და დაბალი თვითშეფასების ადამიანების რეაქციაზე სხვა ადამიანის შეფასების მიმართ. დავუშვათ, სუბიექტი მაღალი თვითშეფასებით იღებს მაღალ შეფასებას სხვა ადამიანის მხრიდან. კოგნიტივიზმის მიხედვით -  დადებითი განმტკიცდება. ორივე შემთხვევაში სუბიექტის რეაქცია უნდა იყოს დადებითი. ხოლო თუ მაღალი თვითშეფასების ადამიანი მიიღებს დაბალ შეფასებას ეს დაარვევს მის კოგნიტურ მალანსს და მისთვის იქნება უარყოფითი განმტკიცება. მიუხედავად იმისა, რომელი მექნიზმი იქნება მეტად შესაფერისი რეალობისადმი, კანონზომიერი შედეგი იქნება ნეგატიური დამოკიდებულება სუბიექტის მიერ თავისი პარტნიორისადმი.

ემპირიულმა კვევებმა აჩვენეს, რომ მთლიანობაში ქცებითი მიდგომის წინასწარმეტყველება უფრო შეესატყვისება რეალობას ვიდრე წინასწარმეყველებები კოგნიტური თოერიების პოზიციიდან, - სუბიექტები დაბალი თვითშეფასებით მიდრეკილნი არიან უფრო პოზიტიურად შეაფასონ ისინი, ვისაც შეუძლია გააუმჯობესოს მათი თვითშეფასება, ვიდრე ისინი ვინც მათ კოგნიტურ ბალანსს აბალანსებს.

ახლა განვიხილოთ დამოკიდებულება თვითშეფასებას, სხვის მიერ შეფასებას მის მიმართ სიმპთიის გაჩენიას შორის. სუბიექტებს მაღალი და სუბიექტებს დაბალი  თვიშეფასებით ატრაქცია უნდა იყოს დადებითად დამოკიდებული შეფასებასთან - მაღალი შეფასება უნდა იყოს სტიმული ორივე ჯგუფისთვის. თუმა იმის გამო, რომ მათ ვისაც აქვთ დაბალი თვითშეფასება საკუთარი თავის მიმართ დადებითი  დამოკიდებულება საკუთარი თავის მიმართ არ აქვთ დაკმაყოფილებული, ისინი სენსიტიურები იქნებაინ როგორც დადებითი ასევე უარყოფითი შეფასებებისადმი.

მეტ ინტერესს აქ წარმოადგენს ნეიტრალურების ზონა, ან ამბივალენტური შეფასებების. ურთიერთობის პროცესსში უკუქმედება თითქმის ყოვეთვის ამბივალენტური ხასიათისაა, ამიტომაც სწორედ ეს ზონა არის რელევანტური სიტუაციის რეალური ურთიერთქმედებისა.

ლოგიკურია, რომ ნეიტრალური გამონათქვამები ან ქმედებები სხვა ადამიანისა სუბიექტების მიმართ იქნება თვითშეფასების შესაფერისი. მაღალი თვითშეფასების ადამიანები დადებით ინტერპრენტაციას გაუკეთებენ მათ, დაბალი თვითშეფასების ადამიანები კი - უარყოფითს.

მთავარი პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ საკუთარ თავთან დამოკიდებულების ასპექტებს შეუძლით პრინციპიალურად განსხვავებული ზემოქმედება მოახდინონ ატრაქციაზე. თვითშებასება -  საკუთარი თავის მღება როგორც მთლიანის მიუხრედავად ჩვენი ღისებებისა თუ ნაკლოვანებებისა.

 თვითშეფასება დამოკიდებულია საკუთარი მიღწევების შედარებით სხვებისადმი. თვითდამცირება კი არის არა იმდენად შეფასება, რამდენადაც საკუთარ თავთან დამოკიდებულების სტილი.  მარაღალი თვითმიღების დროს ადამიანს არ ეშინია საკუთარი თავის შედარება სხვებთან.

ინტელექტუალურ  განვითარებულობა ასევე ახდენს გავლენას ურთიერთობაზე. მაღალი ინტელექტის ადამინები ახდენენ ყველაფრის ზედმეტად რაციონალიზაციას, რაც ხელს უშლით ღრმა ემოციური კავშირების დამყარებას.

ატრაქციაზე თვითშეფასების გავლენის ანალიზის დროს ჩვენ დავრწმუნდით, რომ არსებითი მნიშვნელობა აქვს არა მხოლოდ სტაბილურ, არამედ სიტუაციურ თავისებურებებს, ესეიგი არა მხოლოდ მის თვისებებს არამეს მის მდგომარეობასაც. ამასთან, უამრავი ექსპერიმენტული მონაცემების მიხედვით, როგორც უარყოფითი ემოციური აღგზნება უწყობს  სუბიექტს ხელს განიცადოს ატრაქცია სხვა ადამიანისადმი. ასევე ხასიათის ნებისმიერი ამარლება ხდის ადამიანს უფრო კეთილმოსურნეს სხვენის მიმართ, მათ შორს მათდამიც, ვინც არანაირად უწყობდნენ ხელს მის ამაღლებას.

ავტორები: ლიკა კაჩუხაშვილი

მარიამ ჩხიკვაძე

გამოყენებული ლიტერატურა:

Психология эмоциональных отношений, Гозман Л.Я

Influence: The Psychology of Persuasion by R. B Cialdini.

 PRINCIPLES OF SOCIAL PSYCHOLOGY – 1ST INTERNATIONAL EDITION by Dr. Charles Stangor, Dr. Rajiv Jhangiani, Dr. Hammond Tarry.